تنوع آللی ژن های سختی دانه (پوروایندولین<i> a</i> و <i> b </i> ) در گندم های تجاری و بومی ایران

سختی دانه یکی از مهم ترین خصوصیات کیفی گندم نان است که به وسیله آن طبقه بندی تجاری و نوع فرآورده نهایی تعیین می گردد. این صفت به وسیله دو ژن کاملاً پیوسته پوروایندولین a و پوروایندولین b کنترل می شود. آلل های نوع وحشی این دو مکان ژنی موجب فنوتیپ بافت دانه نرم می شوند و بروز جهش در هر یک از این دو مکان ژنی باعث سخت شدن بافت دانه می گردد. به دلیل اهمیت این صفت، 61 رقم تجاری و 92 توده بومی خالص ایرانی برای شناسایی چهار نوع آلل سختی مورد مطالعه قرار گرفتند. تعیین ارزش سختی دانه و گروه بندی به وسیله سیستم خصوصیات تک دانه انجام پذیرفت. شناسایی آلل های کنترل کننده سختی دانه توسط تکثیر با آغازگرهای اختصاصی و هم چنین تکنیک توالی های چند شکل حاصل از برش فرآورده تکثیریافته انجام گرفت. نمونه ها در سه دسته سخت، مخلوط و نرم قرار گرفتند، که فراوانی آنها در ارقام تجاری به ترتیب 6/65، 6/19 و 8/14 درصد و در توده های بومی 7/58، 13 و 3/28 درصد بود. از چهار آلل مورد مطالعه فقط سه نوع آلل در گندم های مذکور دیده شد. آلل pina-d1b در 18 رقم، آلل pinb-d1b در 5 رقم و آلل pinb-d1e فقط در رقم کویر از گندم های سخت تجاری یافت شد و در گندم های سخت توده بومی فقط دو توده حامل آلل pinb-d1b بودند. آلل pinb-d1c در هیچ یک از نمونه ها دیده نشد. گندم های حامل آلل pina-d1b ارزش سختی دانه معنی دار بالاتری نسبت به گندم های حامل آلل pinb-d1b نشان دادند. به نظر می رسد این ژن ها و روش های مورد استفاده می توانند کمک مؤثری به انتخاب سختی دانه در برنامه های به نژادی گندم نمایند.